Wyjeżdżając na wakacje najczęściej planujecie odpoczynek pod przysłowiową gruszą bądź aktywne spędzanie urlopu połączone np. ze zwiedzaniem okolicy. Jest jednak wielu urlopowiczów, którzy program urlopu układają skrupulatnie z zamiarem poznania nowych krajów lub nieznanych jeszcze regionów czy zakątków ojczystych ziem, ich kultury, obyczajów i zabytków. Jednym i drugim może okazać się pomocna podstawowa wiedza o zabytkach, ich rodzajach, ochronie, instytucjach i służbach zajmujących się nimi profesjonalnie.
Nie zawsze mamy czas, aby zapoznać się z aktami prawnymi, które te kwestie regulują. Może zatem przydać się informacja, że ustawą opisującą najważniejsze obszary systemu ochrony zabytków w Polsce jest ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W przepisach ustawy została rozwinięta konstytucyjna norma zawarta w art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, która stanowi, że Rzeczypospolita Polska „strzeże dziedzictwa narodowego”.
Należy też wspomnieć, że przepisy szczególne odnoszące się m.in. do ochrony zabytków ruchomych (muzealiów) zgromadzonych w muzeach czy w bibliotekach posiadających w zbiorach narodowy zasób biblioteczny, a także regulujące kwestie zabezpieczenia, ochrony i ratownictwa zabytków zostały ujęte w tzw. ustawach branżowych i aktach wykonawczych do tych ustaw (np. ustawy: o muzeach, o bibliotekach czy o ochronie osób i mienia).
Rodzaje zabytków
Wydaje się oczywiste, że osoby pracujące w sferze ochrony zabytków posługują się na co dzień pojęciem zabytek i rozumieją zarówno jego znaczenie używane potocznie (dawny obiekt architektoniczny, kunsztowny przedmiot, dzieło sztuki, starodruk, itp.) jak i znaczenie stosowane w ujęciu zawodowym. Jeśli w trakcie urlopowego spaceru znajdziemy się np. przed obiektem sakralnym lub naszą uwagę przyciągnie zagadkowa budowla przypominająca pałac, warto wiedzieć czy są to obiekty zabytkowe i do jakiej grupy zabytków należą.
Warto zatem wiedzieć, że wedle przepisów prawa polskiego zabytek oznacza nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zgodnie z przytoczoną definicją z mocy ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie podlegają, bez względu na stan zachowania, następujące rodzaje zabytków: zabytki nieruchome, zabytki ruchome i zabytki archeologiczne.
Zabytki nieruchome – (stanowią nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości) do tej kategorii zabytków zalicza się w szczególności te obiekty, które są:
• dziełami architektury i budownictwa,
• układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
• dziełami budownictwa obronnego (przykładowo: zamki warowne, twierdze, różnego typu fortyfikacje),
• obiektami techniki (np.: kopalnie, huty, elektrownie, zakłady przemysłowe),
• krajobrazami kulturowymi,
• formami zaprojektowanej zieleni (np.: parki, ogrody, założenia parkowo-dworskie),
• cmentarzami,
• miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji.
Zabytki ruchome – (to rzeczy ruchome, ich części lub zespoły rzeczy ruchomych) tę kategorię stanowią obiekty zabytkowe będące:
• dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
• kolekcjami, które są zbiorami przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według określonej koncepcji ich twórców,
• wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
• wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu, maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
• materiałami bibliotecznymi,
• numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza: militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
• przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne ( w tym np. bitwy) bądź działalność wybitnych osobowości (jak chociażby królów, polityków, wodzów, hetmanów, dowódców) lub instytucji,
• instrumentami muzycznymi.
Zabytki archeologiczne – (są zabytkami nieruchomymi, stanowiącymi powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałość egzystencji i działalności człowieka wraz z nawarstwieniami kulturowymi i znajdującymi się w nich wytworami bądź śladami albo zabytkami ruchomymi będącymi tymi wytworami) stanowią kategorię, do której należą te zabytki nieruchome, które są w szczególności:
• pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa (w tym także np. systemów obronnych umocnień),
• reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej (ale również militarnej),
• cmentarzyskami,
• kurhanami.
Należy dodać, że w świetle przepisów ustawy ochronie mogą także podlegać: nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
Dobra kultury czy dobra kulturalne ?
Często zdarza się, że w potocznym rozumieniu utożsamia się pojęcie zabytki (zabytek) z terminem dobra kulturalne lub dobra kultury i używa tych pojęć zamiennie, co nie jest poprawne.
Tytułem wyjaśnienia warto zwrócić uwagę, że kategorii „dobra kultury” w polskim nazewnictwie używa się dość powszechnie w opracowaniach, publicystyce i wydawnictwach, a także w wewnętrznych aktach prawnych resortu obrony narodowej, często w tożsamym rozumieniu z pojęciem dobra kulturalne, stosowanym w międzynarodowym prawie konfliktów zbrojnych. Niekiedy pojęcie „dobra kultury” bywa używane zamiennie z pojęciem zabytki.
Otóż dobra kulturalne – są kategorią przyjętą w konwencjach międzynarodowych regulujących zasady ich ochrony w razie konfliktu zbrojnego w celu określenia rodzaju dóbr kulturalnych, które – bez względu na pochodzenie oraz osobę właściciela tych dóbr – posiadają wielką wagę dla dziedzictwa kulturalnego narodu i z mocy konwencji należy zapewnić temu dziedzictwu ochronę międzynarodową, opiekę i poszanowanie.
Należy wziąć pod uwagę, że do dóbr kulturalnych w ujęciu Konwencji haskiej z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego – zalicza się następujące grupy dóbr:
a) dobra ruchome lub nieruchome stanowiące: zabytki architektury, sztuki lub historii, zarówno religijne, jak świeckie; stanowiska archeologiczne; zespoły budowlane posiadające jako takie znaczenie historyczne lub artystyczne; dzieła sztuki, rękopisy, książki i inne przedmioty o znaczeniu artystycznym, historycznym lub archeologicznym, jak również zbiory naukowe i poważne zbiory książek, archiwaliów lub reprodukcje wyżej określonych dóbr;
b) gmachy, których zasadniczym i stosowanym w praktyce przeznaczeniem jest przechowywanie lub wystawianie dóbr kulturalnych ruchomych, określonych pod lit. a), na przykład muzea, wielkie biblioteki, składnice archiwalne, jak również schrony mające na celu przechowywanie w razie konfliktu zbrojnego dóbr kulturalnych ruchomych określonych pod lit. a);
c) ośrodki obejmujące znaczną ilość dóbr kulturalnych określonych pod lit. a) i b), zwane w dalszym ciągu „ośrodkami zabytkowymi".
Można przyjąć, że ze względu na kryterium wyróżnienia (znaczenie artystyczne i historyczne, wielka waga dla dziedzictwa narodowego), a także rodzaj dóbr kulturalnych (nieruchome i ruchome) wymienionych w cytowanej konwencji, w istocie – z niewielkimi wyjątkami – nie różnią się one od pojęcia zabytek (zabytki) użytego w cytowanej wyżej ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszakże zamienne stosowanie pojęć dobra kulturalne i zabytki byłoby w świetle przepisów zarówno ustawy jak i konwencji pewnym znaczącym uproszczeniem.
Rozróżnienie tych pojęć ma umocowanie w przepisach prawa i wynikają z niego określone konsekwencje praktyczne. Konsekwencją podziału zabytków na zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne są zasady, formy i procedury stosowane w systemie ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego. Zasady te zobowiązują organy administracji publicznej i podmioty posiadające zabytki do ich stosowania i przestrzegania, zgodnie z przepisami ustawy i rozporządzeń wykonawczych.
Jeśli chodzi o dobra kulturalne postanowienia konwencji odnoszą się do możliwych zagrożeń w sytuacji groźby wybuchu i trwania konfliktu zbrojnego. Warunek ten odnosi się także do zasad, form i procedur ochrony dóbr kulturalnych.
Konwencja określa szczegółowo sposoby postępowania stron konfliktu i wojsk dotyczące ochrony, opieki i poszanowania dóbr kulturalnych. Szczególnie cennym dla dziedzictwa narodowego może być zapewniona dobrom kulturalnym „ochrona specjalna” w razie konfliktu zbrojnego. Jednakże zastosowanie ochrony specjalnej wobec określonych przez stronę dóbr kulturalnych wymaga spełnienia szeregu szczegółowych warunków w czasie pokoju.
Jednym z warunków kategorycznych jest zagwarantowanie przez państwo, że dobra kulturalne mające podlegać „ochronie specjalnej” – nie są i nie będą użytkowane do celów wojskowych. W każdym przypadku złamania tego warunku konwencja nie gwarantuje stronie konfliktu, która dopuszcza się łamania zasad, „ochrony specjalnej” dla zgłoszonych w czasie pokoju „dóbr kulturalnych”.
Organy ochrony zabytków
Organy ochrony zabytków, zgodnie z ustawą, funkcjonują na poszczególnych stopniach administracji rządowej i samorządowej. Głównym celem działania organów ochrony zabytków jest sprawowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na obszarze pozostającym we właściwościach określonego organu. W świetle przepisów organami ochrony zabytków są:
• Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na obszarze kraju sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. (Generalny Konserwator Zabytków jest sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra kultury i dziedzictwa narodowego).
• Wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje w obszarze ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na terenie województwa wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. Wojewódzkiego konserwatora zabytków powołuje i odwołuje wojewoda, na wniosek Generalnego Konserwatora Zabytków. Wojewódzki konserwator zabytków wchodzi w skład zespolonej administracji wojewódzkiej i kieruje wojewódzkim urzędem ochrony zabytków.
Wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz po zasięgnięciu opinii Generalnego Konserwatora Zabytków, może tworzyć i likwidować delegatury wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków w większych miastach, określając ich siedziby i terytorialny zakres działania. Delegatury wchodzą w skład wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków; delegaturą kieruje kierownik delegatury.
Do podstawowych zadań Generalnego Konserwatora Zabytków należy w szczególności:
• opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• wykonywanie zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, jak również z koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju;
• prowadzenie krajowej ewidencji zabytków i krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem;
• organizowanie i prowadzenie kontroli dotyczących przestrzegania oraz stosowania przepisów obejmujących ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami;
• sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewódzkich konserwatorów zabytków;
• organizowanie szkoleń dla służb konserwatorskich;
• współpraca z organami administracji publicznej dotycząca ochrony zabytków;
• organizowanie szkoleń obejmujących problematykę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Generalny Konserwator Zabytków podejmuje również działania dotyczące opieki nad zabytkami związanymi z historią Polski, które pozostają poza granicami kraju.
Wiodąca i kluczowa zarazem rola w planowaniu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na obszarze województwa, zgodnie z obowiązującymi przepisami, przypada wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków, do którego zadań w szczególności należy:
• wykonywanie zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie i udostępnianie dokumentacji w tym zakresie;
• opracowanie wojewódzkiego planu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działań przy wykonywaniu tych planów
• sprawowanie nadzoru nad zgodnym z przepisami prowadzeniem badań konserwatorskich i archeologicznych, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działaniach przy zabytkach;
• organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• upowszechnianie wiedzy o zabytkach;
• współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków.
Do zadań wojewódzkiego konserwatora zabytków należy również uzgadnianie planów ochrony zabytków, opracowanych przez kierowników jednostek organizacyjnych posiadających zabytki oraz organy administracji samorządowej – gminy i powiatu.
Sprawowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
W polskich przepisach rozróżnia się dwa rodzaje zorganizowanych działań, których celem jest zapewnienie należytych warunków prewencji i zabezpieczenia zabytków (prawnych, organizacyjnych, technicznych, finansowych), trwałego zachowania ich wartości oraz upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie narodowym. Przedmiot tych działań stanowi ochrona zabytków i opieka nad zabytkami.
Ochronę zabytków w czasie pokoju sprawują przede wszystkim wskazane wyżej organy administracji publicznej: minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (w imieniu którego zadania w tym zakresie wykonuje Generalny Konserwator Zabytków), wojewoda (w imieniu którego w tym obszarze działa wojewódzki konserwator zabytków), starosta, wójt (burmistrz, prezydent miasta).
Ponadto, zarówno w świetle przepisów powszechnie obowiązujących jak i zgodnie z postanowieniami decyzji Nr 250/MON, realizacja określonych zadań w ochronie zabytków spoczywa również na osobach zajmujące kierownicze stanowiska w resorcie obrony narodowej oraz dowódcach poszczególnych szczebli dowodzenia.
Ochrona zabytków, jako zorganizowane i spójne działanie wymienionych wyżej organów, polega w szczególności na:
• tworzeniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
• zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
• udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
• przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
• uwzględnienie zadań dotyczących ochrony zabytków w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Opieka nad zabytkami w okresie pokoju należy do obowiązków właściciela lub prawnego posiadacza obiektu zabytkowego, w tym także osoby zajmującej wymienione w decyzji MON Nr 250 stanowisko w resorcie obrony narodowej. Sprawowanie opieki nad zabytkiem (zabytkami) polega zwłaszcza na zapewnieniu następujących warunków:
• dostępności do naukowego badania i dokumentowania zabytku;
• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
• zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
• korzystania z zabytku w sposób gwarantujący trwałe zachowanie jego wartości;
• popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury (zob. art. 5 ustawy).
Formy ochrony zabytków
W polskim prawie przewiduje się kilka form ochrony zabytków, do których należą:
• Wpis do rejestru zabytków – jest prowadzony dla zabytków znajdujących się na obszarze województwa przez wojewódzkiego konserwatora zabytków (WKZ). Zabytek nieruchomy wpisuje się do rejestru zabytków na podstawie decyzji WKZ z urzędu bądź też na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy; Zabytek ruchomy może zostać wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji WKZ, wydanej na wniosek właściciela zabytku. Natomiast w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia bądź nielegalnego wywiezienia tego zabytku za granicę – WKZ może wydać z urzędu decyzję o wpisie zabytku ruchomego do rejestru. Warto odnotować, że informację o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru ogłasza się, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Przepisy ustawy określają również warunki i procedurę skreślenia zabytku (lub jego części) z rejestru zabytków. Może to nastąpić, jeśli zabytek wpisany do rejestru zabytków uległ zniszczeniu w takim stopniu, że utracił swoją wartość historyczną, artystyczną lub naukową, albo też w przypadku, gdy wartość zabytku będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Z rejestru skreśla się również otoczenie zabytku. Ponadto przepisy stanowią, że z rejestru skreśla się także zabytek, który: został na stałe wywieziony za granicę; został wpisany do inwentarza muzeum; wszedł w skład narodowego zasobu bibliotecznego. „Procedura” określa, że skreślenia zabytku z rejestru następuje na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Na podstawie decyzji ministra wojewódzki konserwator zabytków ogłasza informację o skreśleniu zabytku z rejestru w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Należy dodać, że do rejestru zabytków nie wpisuje się zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego.
• Uznanie zabytku za pomnik historii – tę formę ochrony stosuje się wobec zabytków szczególnie cennych dla dziedzictwa narodowego. Uznanie zabytku nieruchomego, wpisanego do rejestru zabytków, za pomnik historii lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury – dokonuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia ogłaszanego w „Monitorze Polskim”. W rozporządzeniu określa się granice zabytków uznanych za pomnik historii;
• Utworzenie parku kulturowego – w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów wraz z zabytkami nieruchomymi, które są charakterystyczne dla miejscowej tradycji osadniczej i budowlanej, rada gminy, po zasięgnięciu opinii właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, może utworzyć park kulturowy na podstawie uchwały, określając jego granice oraz sposób ochrony. Plan ochrony parku kulturowego, sporządzony przez organ samorządowy – wójta, (burmistrza, prezydenta miasta), zatwierdza rada gminy;
• Ustalenie ochrony zabytków w planach zagospodarowania przestrzennego rozwoju kraju, województw, powiatów i gmin oraz strategii rozwoju województw i gmin, a także w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego – polega w szczególności na określeniu rozwiązań niezbędnych w celu zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania obiektów zabytkowym do jak najlepszego stanu. W planie uwzględnia się zwłaszcza ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków i parków kulturowych (por. przepisy art. 7 – 22 ustawy);
• Umieszczanie na zabytku nieruchomym znaku informacyjnego „Zabytek chroniony prawem” – należy do właściwości starosty, który – w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać znak informacyjny „Zabytek chroniony prawem” na zabytkach wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych znajdujących się na terenie powiatu. Szczegółowe informacje dotyczące formy graficznej znaku, jego rozmiarów i sposobu jego umieszczenia na zabytkach nieruchomych zostały określone w rozporządzeniu Ministra kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków
Omówione formy ochrony zabytków są stosowane w okresie pokoju, zachowują swoje znaczenie, wszak z pewnymi ograniczeniami, także w sytuacjach kryzysowych i stanach nadzwyczajnych.
Warto, w tym kontekście, zwrócić uwagę na uznane i respektowane w Polsce formy zbiorowej międzynarodowej ochrony dóbr kulturalnych (zabytków) stanowiących dziedzictwo kulturalne lub naturalne o wyjątkowej i powszechnej wartości. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego przyjęta w 1972 roku w Paryżu przez UNESCO (ratyfikowana przez państwo polskie w 1976 r.) nakłada na państwo-stronę konwencji obowiązek zapewnienia identyfikacji dóbr kulturalnych i naturalnych wpisanych na „Listę światowego dziedzictwa”, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom tego dziedzictwa znajdującego się na ich terytorium. Troska i zachowanie dóbr światowego dziedzictwa w jak najlepszym stanie spoczywa w pierwszym rzędzie na państwie właścicielu. W postanowieniach konwencji przewiduje się również możliwość korzystania ze współpracy i pomocy międzynarodowej, w szczególności w dziedzinie finansowej, artystycznej, naukowej i technicznej.
Spośród najcenniejszych zabytków polskiego dziedzictwa narodowego, na wniosek polskich władz, na „Listę światowego dziedzictwa” UNESCO zostało wpisanych kilkanaście dóbr kulturalnych i naturalnych. Należą do nich m.in. unikatowe drewniane obiekty sakralne na terenie Dolnego Śląska (Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze) oraz Małopolski, cztery historyczne zespoły i obszary miejskie wraz z zabytkową architekturą (Krakowa, Warszawy, Zamościa i Torunia), a także Kopalnia Soli w Wieliczce i Puszcza Białowieska.
Ewidencja zabytków
Ewidencja zabytków stanowi zasadniczy katalog informacji o zasobie zabytków na określonym terenie (gmina, województwo, kraj) czy w obszarze zbiorów określonego rodzaju zabytków (muzealia, narodowy zasób biblioteczny, narodowy zasób archiwalny). Jest zarówno źródłem wiedzy o określonym zabytku z punktu widzenia jego wartości historycznej lub artystycznej, miejscu usytuowania zabytku w danym regionie czy, szerzej, wśród najcenniejszych zabytków dziedzictwa narodowego, a także danych o aktualnym i poprzednich właścicielach zabytku. Ewidencjonowanie zabytków jest też podstawą w planowaniu ochrony zabytków oraz sporządzaniu programów opieki nad zabytkami przez gminy, powiaty i województwa.
Przepisy ustawy określają organy administracji zobowiązane do ewidencji zabytków i sposób jej prowadzenia.
Gminna ewidencja zabytków – stanowiąca podstawową dokumentację jest prowadzona przez organ gminy: wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych znajdujących się na terenie gminy, które są objęte wojewódzką ewidencją zabytków.
Wojewódzka ewidencja zabytków – należy do właściwości wojewódzkiego konserwatora zabytków, który prowadzi tę ewidencję w formie kart ewidencyjnych zabytków nieruchomych i ruchomych znajdujących się na obszarze województwa. Należy zaznaczyć, że włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru wojewódzkiej ewidencji zabytków wymaga zgody właściciela zabytku.
Krajowa ewidencja zabytków – jest prowadzona przez Generalnego Konserwatora Zabytków (GKZ) w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków.
Warto również zwrócić uwagę, że do właściwości Generalnego Konserwatora Zabytków należy prowadzenie, w formie zbioru kart informacyjnych, krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. W celu ujęcia w wykazie, informacje o zabytkach skradzionych bądź wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, są zobowiązane przekazywać niezwłocznie GKZ: wojewódzki konserwator zabytków oraz właściwe organy Policji, Straży Granicznej i administracji celnej.
Dlatego też znajomość przepisów regulujących podstawowe kwestie dotyczące rodzajów zabytków, form ich ochrony oraz sposobu ewidencjonowania zabytków i obowiązujących w tym zakresie procedur jest podstawową powinnością organów administracji publicznej i zarządzania kryzysowego, kierowników jednostek organizacyjnych i dowódców posiadających zabytki zobligowanych do uczestniczenia w ochronie zabytków. Ponadto w planowaniu ochrony zabytków uwzględnia się obligatoryjnie zabytki nieruchome i ruchome wpisane do rejestru zabytków, prowadzonego na obszarze województwa przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.
KEN
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz